အက္ေဆး (သို႕မဟုတ္) Essay
အက္ေဆး (Essay) နဲ႕ ပတ္သက္လို႕ အရင္က Poemscorner မွာ ေရးခဲ့ဖူးတာေလး နည္းနည္းျပဳျပင္ၿပီး ျပန္တင္ေပး လုိက္ပါတယ္။
တခ်ိဳ႕က Essay ကို ေဆာင္းပါးလို႕ ထင္ေနၾကပါတယ္။ Essay ဟာ ေဆာင္းပါး မဟုတ္ပါဘူး ... ေဆာင္းပါးက Article လို႔ေခၚပါတယ္။ Essay က အက္ေဆးလို႔ပဲ ေျပာရမွာပါပဲ။ ငယ္ငယ္တုန္းကေရးရတဲ့ ''စာစီစာကံုး'' ကိုလည္း Essay လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒါခ်ည္းပဲမဟုတ္ပါဘူး။ စာေပဗိမာန္ ကေတာ့ ''စာတမ္းငယ္'' လို႔ နာမည္ေပးထားပါတယ္။ ဆရာေအာင္သင္းကေတာ့ အက္ေဆးဟာ ရသပါတဲ့အတြက္ ''ရသစာတမ္းငယ္'' လို႔ေခၚတာပိုသင့္ေတာ္ပါသတဲ့။ မင္းလူေရးတဲ့ ''အက္ေဆးခ်စ္သူ'' ထဲမွာ ပါပါတယ္။ ဖတ္ၾကည့္ပါ။ တခ်ိဳ႕ကေတာ့လည္း ''အက္ေဆး'' လို႔ပဲ တိုက္႐ိုက္ အသံဖလွယ္ၿပီး ေမြးစားစကားလံုးအေနနဲ႔ သံုးၾကပါတယ္။ က်ေနာ္ကေတာ့ အဲဒါကို ပိုႀကိဳက္ပါတယ္။
အက္ေဆးဆိုတာ ျပင္သစ္စကား essayer ကေနလာတာျဖစ္ပါတယ္။ “to try or to attempt” လို႔ အဓိပၸါယ္ ရပါတယ္။ အဂၤလိပ္စကား essay ဆိုတာကလည္း “a trial or an attempt” ဆိုတဲ့ အဓိပၸါယ္နဲ႔ စသံုးခဲ့တာပါ။ အခုထိလည္း အဲဒီ အဓိပၸာယ္နဲ႔ သံုးလို႔ရပါေသးတယ္။ ပထမဆံုး အက္ေဆး ဆိုၿပီး စတင္ေဖာ္ျပ သံုးစြဲခဲ့တဲ့ စာေရးဆရာကေတာ့ ျပင္သစ္ စာေရးဆရာ Michel de Montaigne (1533-1592) ပါတဲ့။ ၁၆-ရာစု ကတည္းကေနာ္။ သူက သူေရးထားတဲ့စာေတြဟာ သူ႔အေတြး၊ စိတ္ကူး ခံစားခ်က္ေတြကို စာအျဖစ္ လံုလံုေလာက္ေလာက္ ေျပာင္းလဲေဖာ္ျပႏိုင္ဖို႔ ႀကိဳးပမ္းခ်က္တခု အေနနဲ႔တင္ျပတာမို႔ ဒီလို essayer လို႔ သံုးတာပါ။ အဂၤလိပ္စာေပမွာေတာ့ Francis Bacon က ၁၅၉၇-မွာ အက္ေဆးဆိုၿပီး စတင္စာအုပ္ထုတ္ခဲ့ပါသတဲ့။
တကယ္ေတာ့ အက္ေဆးဆိုတာက စာတိုေလးပါပဲ။ ေရးတဲ့သူက သူ႔ ကိုယ္ပိုင္ခံစားခ်က္၊ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ေတြကို တင္ျပတာ ပါပဲ။ ၀တၳဳတို (short story) နဲ႔ ကြာတာက ၀တၳဳ ဆိုရင္ အတိုျဖစ္ျဖစ္၊ အရွည္ျဖစ္ျဖစ္ ဇာတ္လမ္း၊ ဇာတ္ကြက္ပါရမယ္။ ဇာတ္ေဆာင္ေတြပါရမယ္။ လွည့္ကြက္ေလးေတြလည္း ပါရမယ္ေပါ့။ ဇာတ္ရွိန္တက္ေအာင္ လုပ္တာေတြ ဘာေတြလည္းပါရမယ္။ ေနာက္ၿပီး အစနဲ႔ အဆံုးရွိရပါမယ္။ အက္ေဆးကေတာ့ အဲဒါေတြ ဘာမွမလိုပါဘူး။ ပါခ်င္လည္းပါမယ္၊ မပါခ်င္လည္းမပါဘူးေပါ့။
ေဆာင္းပါး (article) က်ျပန္ေတာ့ အခ်က္အလက္ခိုင္မာမႈရွိရမယ္။ တိက်မႈရွိရမယ္။ အဆိုးအေကာင္းေတြ ခြဲျခားျပႏိုင္တယ္။ သုတပိုင္းကို ပိုၿပီးဦးတည္ေရးေလ့ရွိတယ္ေပါ့ေလ။ အက္ေဆးကေတာ့ ရသကို ဦးစားေပးေရးတာပါ။ ဒီထဲမွာ အခ်က္အလက္ေတြ ဘာေတြ ပါခ်င္လည္းပါမယ္၊ ပါခ်င္မွလည္းပါမယ္၊ ဘာအေၾကာင္းအရာမဆိုျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ အဓိကကေတာ့ ေရးတဲ့သူရဲ့ စိတ္ကူးစိတ္သန္းက အဓိကပါပဲ။ ဘေလာ့ေတြမွာ ေရးေနၾကတဲ့ ပို႔စ္ ေတြဟာ တကယ္ေတာ့ အက္ေဆးေတြမ်ားပါတယ္။
ဒါေပမဲ့ အက္ေဆးကို တိတိက်က် အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆိုဖို႔ေတာ့ ခက္ပါတယ္။ article နဲ႕ short story ၾကားမွာ overlap ျဖစ္ေနတယ္ လို႔ပဲ ေျပာရမွာပါပဲ။
ဖတ္ရႈအားေပးတဲ့အတြက္ ေက်းဇူးအထူးပါ ခင္ဗ်ာ
ဟယ္ရီလြင္
