ျမန္မာကဗ်ာဆိုတာ ဂ်ိဳ (ခ်ိဳ)နဲ႔လား (၁၀)

အခ်ိဳးကဗ်ာမ်ား

အခ်ိဳးကဗ်ာေတြမွာေတာ့ ေဒြးခ်ိဳး၊ ႀတိခ်ိဳး၊ ေလးခ်ိဳး ဆိုၿပီး ႐ွိပါတယ္။ ႏွစ္ဆစ္ခ်ိဳး၊ သံုးဆစ္ခ်ိဳး၊ ေလးဆစ္ခ်ိဳး ေတြပါ။ ဒါေတြကို ငိုခ်င္းမွာလဲသံုးပါတယ္။ ဒီ အခ်ိဳးကဗ်ာေတြရဲ့ ဥပေဒသေတြ ကိုေတာ့ ၀ိဘာဂ အစိတ္အပိုင္း (၈)မ်ိဳးနဲ႔ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာ ပိုင္းျခားျပထားပါတယ္။

(၁) အမည္အားျဖင့္
(၂) အမ်ိဳးအျပားအားျဖင့္
(၃) အခ်ိဳးအားျဖင့္
(၄) အပိုဒ္ေရအားျဖင့္
(၅) အကၡရာ လံုးေရအားျဖင့္
(၆) အစပ္ကာရန္အားျဖင့္
(၇) ဂ႐ု၊ လဟု အားျဖင့္
(၈) အျပစ္ေဒါသအားျဖင့္ ဆိုၿပီး ျဖစ္ပါတယ္။
ေဒြးခ်ိဳးကို အရင္စၾကည့္ရေအာင္။

ေဒြးခ်ိဳး

ေဒြးခ်ိဳးေရးနည္းဥပေဒသအႏွစ္ခ်ဳပ္ကေတာ့ ...
၁။ အခံ ခ်ိဳး (အခ်ီခ်ိဳး)၊ အအုပ္ခ်ိဳး (အခ်ခ်ိဳး) ဆိုၿပီး အခ်ိဳး ႏွစ္ခ်ိဳး (အပိုဒ္ႀကီးႏွစ္ပိုဒ္) ထားရပါမယ္။
၂။ အခ်ီပိုဒ္ (အခ်ီခ်ိဳးရဲ့ ပထမဆံုးအပိုဒ္) ကို အကၡရာ သံုးလံုး၊ ေလးလံုးသာထားရပါမယ္။ ဂ႐ုသံခ်ီပါ။
၃။ အခ်ပိုဒ္ (အခ်ခ်ိဳးရဲ့ ပထမဆံုးအပိုဒ္) ကို အကၡရာ သံုးလံုး၊ ေလးလံုးသာထားရပါမယ္။ ဂ႐ု၊ လဟု ႀကိဳက္ရာအသံ နဲ႔ စႏိုင္ပါတယ္။
၄။ ၀မ္းတြင္းပိုဒ္ (အတြင္းက အပိုဒ္ငယ္) ေတြကိုေတာ့ အကၡရာ ငါးလံုး၊ ေျခာက္လံုးသာထားရပါမယ္။ ဂ႐ု၊ လဟု တလွည့္စီ ကာရန္ယူရပါမယ္။
၅။ အပိုဒ္ငယ္ေတြကို တ၀က္စီခဲြၿပီး ပထမတ၀က္ဟာ ေ႐ွ႔အပိုဒ္နဲ႔ ကာရန္တူရပါမယ္။
၆။ အခ်ီခ်ိဳး၊ အခ်ခ်ိဳး ႏွစ္ခ်ိဳးစလံုးကို 'လဟု' သံနဲ႔ဘဲ အၿမဲ ခ်ရပါမယ္။ ေနာက္ဆံုး အဆံုးသတ္ ကာရန္ႏွစ္ခု ညီရပါမယ္။ အဲဒီ အဆံုးသတ္ပိုဒ္ေတြဟာ အကၡရာ ေလးလံုးဘဲထားရပါမယ္။

(၁) အမည္အားျဖင့္
ေဒြး = ႏွစ္ခု၊ ခ်ိဳး = အဆစ္အပိုင္း (ဒိြ ကေန ေဒြး ျဖစ္လာပါတယ္။)
ေဒြးခ်ိဳး = အခ်ိဳးအပိုင္းႏွစ္ခုျဖင့္ စီကံုးထားေသာ ကဗ်ာ
ေဒြးခ်ိဳးကို ႏွစ္ဆစ္ခ်ိဳး (သို႔မဟုတ္) ေဒြးဆစ္ ရယ္လို ့လဲ ေခၚၾကပါတယ္။
(၂) အမ်ိဳးအျပားအားျဖင့္
အမ်ိဳးအစား အေနနဲ႔ အစားစားမ႐ိွပါ။ အခ်ိဳးမွာပါတဲ့ အပိုဒ္အေရအတြက္ အနည္းငယ္ကြာလို႔ ေဒြးခ်ိဳး အႀကီး အငယ္ အေနနဲ႔သာ နည္းနည္း ကြာျခားတာပဲ႐ွိပါတယ္။
(၃) အခ်ိဳးအားျဖင့္
ေဒြးခ်ိဳးတပုဒ္မွာ အခံတခ်ိဳး၊ အအုပ္တခ်ိဳး စုစုေပါင္း ႏွစ္ခ်ိဳးသာ႐ွိပါတယ္။ ပထမအပိုဒ္ႀကီးနဲ႔ ဒုတိယ အပိုဒ္ႀကီး ႏွစ္ပိုဒ္ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအပိုဒ္ႀကီးေတြဆံုးတိုင္း ပုဒ္မ (။) ခ်ထားရပါတယ္။
(၄) အပိုဒ္ေရအားျဖင့္
အခ်ိဳးတခ်ိဳးမွာ အပိုဒ္ငယ္ ၂ပိုဒ္မွ ၅ပိုဒ္အထိထားႏိုင္ပါတယ္။ ပါဒ ေခၚတဲ့ အပိုဒ္ငယ္ေလးေတြပါ။ ဒီ အပိုဒ္ေလးေတြ ဆံုးတိုင္း ပုဒ္ျဖတ္ (၊) ျဖတ္ထားရပါတယ္။
(၅) အကၡရာ လံုးေရအားျဖင့္
ေဒြးခ်ိဳးရဲ့ အပိုဒ္ငယ္ေတြမွာ -
အစပိုဒ္မွာ ၃လံုး
အလယ္ပိုဒ္ေတြမွာ ၅လံုးကေန ၆လံုး
အဆံုးသတ္ပိုဒ္မွာ ၄လံုး အတိအက် ထားရပါမယ္။
(ဒီ အကၡရာေတြေရတြက္ရာမွာ ၀ိဘတ္ နဲ႔ ပဒါလကၤာရအကၡရာေတြကို ထည့္မေရတြက္ရပါဘူး)
(၆) အစပ္ကာရန္အားျဖင့္
အခ်ိဳးႏွစ္ခ်ိဳးမွာ အခံခ်ိဳး (ပထမအခ်ိဳး) နဲ႔ အအုပ္ခ်ိဳး (ဒုတိယအခ်ိဳး) ရဲ့အဆံုးကာရန္ တူရပါမယ္။
အပိုဒ္ငယ္ေတြမွာ ပထမပိုဒ္ရဲ့ ေနာက္ထက္၀က္ (ဒုတိယတပိုင္း)က ေပၚလြင္တဲ့ ပဓါနကာရန္ နဲ႔ ဒုတိယပုိဒ္ငယ္ရဲ့ ေ႐ွ႕ထက္၀က္ (ပထမတပိုင္း)က ေပၚလြင္တဲ့ ပဓါနကာရန္ခ်င္း ထပ္မိရပါမယ္။
တစ္ခါ အဲဒီ ဒုတိယပုိဒ္ငယ္ရဲ့ ေနာက္တပိုင္းက ေပၚလြင္တဲ့ပဓါနကာရန္ နဲ႔ ေနာက္ထပ္ တတိယပုိဒ္ရဲ့ ေရွ႕တပိုင္း က ေပၚလြင္တဲ့ ပဓါနကာရန္ခ်င္း ထပ္ခ်ိတ္ရပါမယ္။
က်န္တဲ့ အကၡရာေတြကိုေတာ့ ၀မ္းတြင္းအကၡရာလို႔မွတ္ရပါမယ္။ အဲဒီ ၀မ္းတြင္းအကၡရာ ေတြ၊ ၀ိဘတ္ နဲ႔ ပဒါလကၤာရ အကၡရာေတြကေတာ့ ကာရန္မိဖို႔ မလိုပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ၀မ္းတြင္းအကၡရာအခ်င္းခ်င္းလဲ ကာရန္မိေအာင္စပ္ႏိုင္ရင္ေတာ့ ပိုေကာင္းပါတယ္။
အဲဒီလို အပိုဒ္ငယ္ ႐ွိသမွ်ေတြကို ေ႐ွ႔ေနာက္တပိုင္းစီခဲြၿပီး ေ႐ွ႔အပိုဒ္ငယ္ရဲ့ ပထမတပိုင္းနဲ႔ ေနာက္အပိုဒ္ ငယ္က ဒုတိယ တပိုင္းခ်င္း ကာရန္ခ်ိတ္ၿပီး ဆံုးတဲ့အထိ စပ္သြားရပါမယ္။ တပိုင္းစီတ၀က္စီခဲြတယ္ ဆိုတဲ့ေနရာမွာ အကၡရာ အလံုးအေရအတြက္ အတိအက် တ၀က္စီခဲြတာမဟုတ္ပါဘူး။ အသံျဖတ္တဲ့ေနရာမွာ တပိုင္းစီခဲြရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ - 'ေဒြးခ်ိဳး၏မူ' ဆိုတဲ့အပိုဒ္ကို ခဲြရာမွာ 'ေဒြးခ်ိဳး' ရယ္ '၏မူ' ရယ္လို႔ မခဲြပါဘူး။ 'ေဒြးခ်ိဳး၏' နဲ႔ 'မူ' ရယ္လို႔ ခဲြပါတယ္။
ဒါ့အျပင္ ႀကိဳက္ရာအပိုဒ္ တပိုဒ္လံုးကို နေဘထပ္ၿပီးဘဲျဖစ္ျဖစ္၊ အဲဒီအပိုဒ္ထဲက ပဓါနကာရန္ကို ထပ္ၿပီး ဘဲျဖစ္ျဖစ္ 'ထပ္တြန္႔ပိုဒ္' ေခၚ 'တြန္႔ပိုဒ္' အပိုေလးေတြလည္း တစ္ပိုဒ္စ၊ ႏွစ္ပိုဒ္စ ဆိုသလို၊ လိုသလို ထည့္သြင္းလို႔ရပါတယ္။ စာနဲ႔ေရးေတာ့႐ႈပ္သလိုျဖစ္ေနပါတယ္။ ပံုစံကို ၾကည့္ရင္ ႐ွင္းသြားပါလိမ့္မယ္။

၁။ - - + .............. အခံခ်ိဳး (အခ်ီခ်ိဳး) ............ အပိုဒ္ငယ္ (၁)
၂။ - + - ၊ - - * ။ .... အခံခ်ိဳး (အခ်ီခ်ိဳး) ........... အပိုဒ္ငယ္ (၂)
၁။ - - - x .............. အအုပ္ခ်ိဳး (အခ်ခ်ိဳး) ....... အပိုဒ္ငယ္ (၁)
၂။ - x ၊ - * ။ ......... အအုပ္ခ်ိဳး (အခ်ခ်ိဳး) ....... အပိုဒ္ငယ္ (၂)
ဒီလိုပံုစံမ်ိဳးကာရန္ယူပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ အခံခ်ိဳး အပိုဒ္ငယ္ (၂) ရဲ့ ပထမသံုးလံုးထဲက ဘယ္အလံုးမွာမဆို၊ အပိုဒ္ငယ္ (၁) ရဲ့ကာရန္နဲ႔ ထပ္ၿပီး စပ္လုိ႔ရပါတယ္။ ပုဒ္ျဖတ္ (၊) ထည့္ထားတာက တ၀က္စီခဲြျပထားတာပါ။ ကဗ်ာေရးရင္ ထည့္မေရးရပါဘူး။
တြန္႔ပိုဒ္ေတြထည့္လိုက္ရင္ ....

၁။ - - + ................. အခံခ်ိဳး ...... အပိုဒ္ငယ္ (၁)
x။ - - -၊ - - + ။ ....... အခံခ်ိဳး .... (တြန္႔ပိုဒ္)
၂။ - + -၊ - - * ။ ....... အခံခ်ိဳး .... အပိုဒ္ငယ္ (၂)
၁။ - - - x ................ အအုပ္ခ်ိဳး .. အပိုဒ္ငယ္ (၁)
x။ - - -၊ - - x ။ ........ အအုပ္ခ်ိဳး ... (တြန္႔ပိုဒ္)
၂။ - x ၊ - * ။ ........... အအုပ္ခ်ိဳး ... အပိုဒ္ငယ္ (၂)

ေနာက္ပိုင္းမွာ ေဒြးခ်ိဳးနမူနာေတြကို ျပတဲ့အခါမွာလည္း ထပ္ေရးျပပါဦးမယ္။
(၇) ဂ႐ု၊ လဟု အားျဖင့္
အခံပိုဒ္ (အခံခ်ိဳးရဲ့ အစပိုဒ္) ကို ဂ႐ု ကာရန္နဲ႔သာ အၿမဲခ်ီရပါမယ္။ လဟု ကာရန္မသံုးရပါ။ ဒီေနရာမွာ 'ခ်ီ'တယ္ ဆိုတာဟာ အပိုဒ္ငယ္ရဲ့ အစ စာလံုး (သို႔မဟုတ္) အဆံုးစာလံုးကို ဆိုလိုျခင္းမဟုတ္ပါ။ အပိုဒ္ငယ္ရဲ့ ဒုတိယပိုင္းက ေပၚလြင္တဲ့ 'ပဓါနကာရန္' ယူထားတဲ့ စာလံုးကို ဆုိလိုျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ၀မ္းတြင္းကာရန္ေတြပါ နေဘထပ္ယူထားရင္လဲ ပဓါနကာရန္ကိုသာ အစခ်ီကာရန္အျဖစ္ ယူရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
အအုပ္ပိုဒ္ (အအုပ္ခ်ိဳးရဲ့ အစပိုဒ္)ကို ဂ႐ု၊ လဟု ႀကိဳက္တာနဲ႔ ခ်ီႏိုင္ပါတယ္။
ခံခ်ိဳးနဲ႔အုပ္ခ်ိဳးေတြရဲ့အဆံုးသတ္ ကာရန္ဟာ လဟုကာရန္ နဲ႔သာ အၿမဲခ်ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဂ႐ုကာရန္ လံုး၀ မထားရပါ။
အပိုဒ္ငယ္တပိုဒ္အတြင္းမွာ ပထမတ၀က္ နဲ႔ ဒုတိယတ၀က္ ကာရန္ေတြဟာ ဂ႐ု နဲ႔ လဟု တလွည့္စီ ျဖစ္ရပါမယ္။
(၈) အျပစ္ေဒါသအားျဖင့္
၀ဂ္နင္း နဲ႔ ခြါေထာက္ အျပစ္ေတြက ကင္းလြတ္ရပါမယ္
ေအာက္က နမူနာ ေဒြးခ်ိဳးေတြကို ၾကည့္ပါ။

ေရးပ်ိဳးရာ၊
ႏွစ္ခ်ိဳးသာ ဧကႏၱ (ရယ္ႏွင့္)၊
ေရးရအၿမဲ။
ယင္းကဗ်ာ၊
စဲြသညာ ဤစာမ်ိဳး (ကို)၊
ေဒြးခ်ိဳး တဲ့ဘဲ။

ဒါကို အေသးစိတ္ဇယားေလးနဲ႔ ျပထားပါတယ္ ...



တ၀က္စီခဲြထားတဲ့ေနရာမွာ တံုးတို (-) ေလးေတြနဲ႔ျဖတ္ျပထားပါတယ္။ ပဒါလကၤာရ ေတြကို () ထဲမွာ ျပထားပါတယ္။ ဒီစာလံုးေတြကို အလံုးေရ ေရတြက္တဲ့အခါ ထည့္ၿပီး မေရတြက္ရပါဘူး။
တြန္႔ပိုဒ္ေတြထည့္ထားတဲ့ အပိုဒ္ေရနဲ႔ စာလံုးေရထားနည္း ဥပေဒသ ေဒြးခ်ိဳးေလးကို ၾကည့္ပါ။

တခ်ိဳး-၀ယ္၊ (အခ်ီကာရန္ = ၀ယ္ - ဂ႐ု)
အပိုဒ္ငယ္ ႏွစ္သံုးေလး (ရယ္ႏွင့္)၊
ငါး ေရးတာ ခါတရံ (ပ)၊
ကဗ်ာဉာဏ္ ေတြး။

ပ သံုးပင္၊ (အခ်ီကာရန္ = ပင္ - ဂ႐ု)
တြန္႔ပိုဒ္ ရံခါယွဥ္(လို႔)၊
လယ္ပိုဒ္တြင္ ငါးေျခာက္လံုး (ရယ္ႏွင့္)၊
ေဒြးခ်ိဳးမွာ သခ်ၤာသံုး (ၾကတယ္)၊
ဆံုးပိုဒ္၌ ေလး။

အဲဒီ ေဒြးခ်ိဳးအရ အခ်ိဳးတခ်ိဳးမွာ အပိုဒ္ငယ္ ႏွစ္ပိုဒ္ ကေန ေလးပိုဒ္ေရးႏိုင္ၿပီး တစ္ခါတစ္ေလ ငါးပိုဒ္ အထိေရးႏိုင္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
ပ သံုးပင္ ဆိုတဲ့အတြက္ ပထမအပိုဒ္မွာ စာလံုးသံုးလံုး ထားရမယ္လို႔ ဆိုပါတယ္ (ဒါေပမယ့္ ေလးလံုး အထိလဲ ထားလို႔ရပါတယ္)။ တြန္႔ပုိဒ္ေတြ တစ္ခါတစ္ေလယွဥ္ထည့္ႏိုင္ပါတယ္။ အလယ္ပိုဒ္ေတြမွာေတာ့ ငါးလံုး၊ ေျခာက္လံုး ေရးလုိ႔ရၿပီး အဆံုးပိုဒ္ကိုေတာ့ အၿမဲ ေလးလံုးခ်ရမယ္လို႔ဆိုပါတယ္။
ဒါကို အေသးစိတ္ဇယားနဲ႔ျပထားပါတယ္။



အေပၚက ပံုစံမွာ (x) ျပထားတာေတြက တြန္႔ပိုဒ္ေတြပါ။ သတိထားဖို႔က တြန္႔ပိုဒ္ကို ကာရန္ယူရင္ တပိုဒ္လံုး နေဘထပ္ယူရင္ယူ၊ မယူရင္ ဒုတိယတ၀က္မွာ အေပၚပိုဒ္ရဲ့ ကာရန္ကို ထပ္ၿပီးယူပါတယ္။ ဒီတြန္႔ပိုဒ္ေတြကို ျဖဳတ္လုိက္လဲ မူလေဒြးခ်ိဳးပ်က္မသြားပါဘူး။ ၾကည့္ပါ။

ပ သံုးပင္၊
လယ္ပိုဒ္တြင္ ငါးေျခာက္လံုး (ရယ္ႏွင့္)၊
ဆံုးပိုဒ္၌ ေလး။
မူလ ေဒြးခ်ိဳးစည္းကမ္းဥပေဒနဲ႔ အားလံုးညီပါတယ္။ တြန္႔ပိုဒ္ေတြသိပ္မ်ားရင္ေတာ့ ေလးခ်ိဳးနဲ႔သြားတူလို႔ အရမ္းအမ်ားႀကီးေတာ့ မထည့္သင့္ဘူးလို႔ဆုိပါတယ္။
ဒီေနရာမွာေတာ့ တခုသတိထားၾကည့္ဖို႔က အဆံုးသတ္ နံပါတ္(၃) အပိုဒ္မွာ လဟု ကာရန္ႏွစ္ခ်က္ထပ္သြားတာပါဘဲ။ ဒါကေတာ့ သံုးပိုဒ္ဘဲ႐ွိတာမို႔
ဂ႐ု (၁)
ဂ႐ု၊ လဟု (၂) ဆိုၿပီး ဒုတိယပိုဒ္ရဲ့ တ၀က္စီမွာ တလွည့္စီထည့္လိုက္ေတာ့
လဟု၊ လဟု (၃) ဆိုၿပီး အဆံုးသတ္ပိုဒ္ (တတိယပိုဒ္) ရဲ့အစမွာ လဟုျခင္းျပန္ခ်ိတ္အၿပီးမွာ ခ်တဲ့အခါ က်ျပန္ေတာ့လဲ လဟု နဲ႔သာခ်ရမယ္ဆိုေတာ့ မလႊဲသာမေ႐ွာင္သာ ဘဲ လဟု ႏွစ္ခ်က္ျဖစ္သြားျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကိုေတာ့ ဥပေဒသကို ခ်ိဳးေဖါက္တယ္လို႔ ေျပာလို႔မရပါဘူး။ တကယ္လုိ႔ ေလးပိုဒ္ေရးလိုက္ရင္ေတာ့ ဒါမ်ိဳးမျဖစ္ႏုိင္ပါဘူး။ ဒါမွမဟုတ္ အအုပ္ခ်ိဳးကို လဟုနဲ႔ ခ်ီလုိက္ရင္လဲ
လဟု (၁)
လဟု၊ ဂ႐ု (၂)
ဂ႐ု၊ လဟု (၃) .. ရယ္လို႔ျဖစ္သြားေတာ့ ဒီျပႆနာေန ေ႐ွာင္လႊဲၿပီးသားျဖစ္သြားပါမယ္။

နမူနာ ေဒြးခ်ိဳးေတြကို ေလ့လာလို႔ရေအာင္ ေရးေပးလိုက္ပါတယ္။ ပံုစံေတြနဲ႔ တိုက္ၾကည့္ၾကပါ။ ကာရန္ယူပံုကိုလည္း ေလ့လာၾကည့္ပါ။

သနစ္စံု၊ ျဖစ္ပံုျဖင့္ခက္သား။
မေလးခင္ ေပလႊာေရးတယ္၊ ေ၀းတရပ္ျခား။ ။
(ဦးပုည ၏ သစၥာပ်က္မွာတမ္း)

လိႈက္လိႈက္ကယ္ဖို၊ ႐ိႈက္ငိုလို႔တိတ္ဘဲ။
မယ့္သည္းခ်ာ မယ္ထူပါ့မယ္၊ ျမပုခက္လႊဲ။ ။
(ဦးေဖေၾကာ့ ၏ ကေလးေခ်ာ့စကားေျပမွ)
ဒီေဒြးခ်ိဳးေတြမွာ အခံႏွစ္ပိုဒ္၊ အအုပ္ႏွစ္ပိုဒ္ဘဲ႐ွိပါတယ္။ ဒီ့ထက္ေတာ့ တိုေအာင္ေရးလို႔မရေတာ့ပါဘူး။

ႏွင္းဆီကယဥ္၊ သဇင္ကၿပံဳး။ ။
အပြင့္မွာပန္ေတာ္၀င္ေပ့၊ အပင္မွာဘယ္အတြက္ေၾကာင့္၊
ဆူးဖက္သတံုး။ ။
ဦးစံသူေရးတဲ့ အေပၚကေဒြးခ်ိဳးကေတာ့ အခံႏွစ္ပိုဒ္၊ အအုပ္ သံုးပိုဒ္ ႐ွိပါတယ္။

တေနကြယ္၊ ေသနယ္သို႔တခါကူး။ ။
ေမ့ေလ်ာ့ကာ၊ ေသဘူးမထင္ပါႏွင့္၊
ေနကြယ္တာအႀကိမ္မ်ားရင္ျဖင့္၊
ေသနယ္႐ြာတႀကိမ္သြားပါလိမ့္၊
တားမရဘူး။ ။
(လယ္တီဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး)

ေခတ္ဇမၺဴ၊ ခ်စ္သူေၾကာင့္စိတ္မေအး။ ။
ကုန္မလန္းႏိုင္ဘု၊
ထံုပန္းဇာၾကဴေပၚက၊
ကူပါေသာ္ ပူတာ႐ွင္းေလးငဲ့၊ ဆင္းေ႐ႊ႐ုပ္ေသြး။ ။
(ဘုိး၀ဇီရ)
အေပၚကေဒြးခ်ိဳးေတြက အခံႏွစ္ပိုဒ္၊ အအုပ္ေလးပိုဒ္ ႐ွိပါတယ္။

ဖားတဂၤါ၊
မွန္ရာေရႊႏႈတ္က၊
ခြန္းထုတ္ေစသား။
လွမတူ၊
တ-သူ ဧကန္ေရာက္မွာျဖင့္၊
ေျပာင္ေျမာက္ေဗဒင္ပိုင္ငဲ့၊
စံအုိင္ကိုစိန္နဲ႔မႊန္းပါ့မယ္၊
ခြန္းၾကဴပါ့ဖား။
ဘႀကီးေတာ္ဘုရားလက္ထက္၊ ထင္ရွားတဲ့စာဆုိျဖစ္သူ ကြပ္ရြာမင္းႀကီးကေတာ္ ေရးတဲ့ အေပၚကေဒြးခ်ိဳးကေတာ့ အခံႏွစ္ပုိဒ္၊ အအုပ္ ငါးပုိဒ္ ရွိပါတယ္။ (ေဇယ် ေရး - ျမန္မာ့မ်က္ပြင့္စာဓေလ့၊ 'စာဆုိခဲ့ဖူးပါ၏' ေဆာင္းပါး စာ - ၂၇၁ မွ)

အေဆြးငယ္ၾကြယ္၊
အေရးငယ္ မစာလွယ္သို႔၊ ပူနယ္မဆံုး။ ။
အျမင္နီးေပမယ့္၊
ခရီးေ႐ႊေတာင္ေနသုိ႔၊ ေ၀းရေလအံုး။ ။
(အမရပူရေခတ္ စာဆိုေတာ္ ဦးစံသူေရး - သူ႔မွာတမ္း ေဒြးခ်ိဳး)
(အအုပ္ပိုဒ္ကို 'နီး' ဆိုၿပီး လဟုသံနဲ႔ ခ်ီထားပါတယ္)

ပစ္မခြါ၊ ႏွစ္တရာ႐ွည္ျမင့္ေအာင္ပ
တည္ခြင့္ပါဗ်။ ။
ေမတၱာငယ္လိႈင္၊
သစၥာတိုင္ ယိုင္မက်ိဳးပါနဲ႔၊ ႐ိုးေျမျပာက်။ ။
(အခ်ဳပ္တန္းဆရာေဖ)

ခ်ိဳးႏွစ္ေကာင္၊ ထေနာင္းပင္ညီေနာင္က၊
လြမ္းေအာင္ကူခြၽဲ။
ပန္းေတာ္ျဖဴ၊ ပင္ျမက္ေနဇာထူလွတယ္၊
ဖိုးေတာင္သူ႔တဲ။ ။
အထက္ပါ ေဒြးခ်ိဳးသံုးပုဒ္ကေတာ့ အခံ၊ အအုပ္ သံုးပိုဒ္စီထားပါတယ္။ ဒါမ်ိဳးကေတာ့ ေတြ႔ရခဲတယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။

ခ်စ္မညီ၊ ကသီလင္တနဲ႔၊ ပူစမၿငိမ္း။ ။
တသက္လ်ာ၊ တမ်က္ႏွာငယ္တဲ့ေခတ္တြင္မွ၊
အခ်စ္ကို ေ၀လာေ၀းလိုက္လွ်င္၊ ေဆြးစမသိမ္း။ ။
(ဦးစံသူ)

ေနမွိန္မွိန္၊
ဆင္ေဗာင္းေတာ္ ေ႐ႊပုသိမ္ႏွင့္၊
လာခ်ိန္တန္ေတာ့။
ထပ္ထပ္ကယ္ေမွ်ာ္၊
ျပႆာဒ္ေဆာင္ဘံုေပၚက၊
အႀကိဳေတာ္ သည္မယ္ေထာက္ရတယ္၊
ကိုးေခါက္ျပန္ေပါ့။ ။
(အေနာက္နန္းမေတာ္ မျမကေလး ေရး - အေမွ်ာ္စိုက္ ႏွစ္ဆစ္သျဖန္)

ထံုးမတိမ္၊ ငံုး အိမ္ က်ဴ လ သို႔၊
တူမွ်စံႏိႈင္း။
ထပ္တညီ၊ ကပၸ႒ီတင္ထိုက္တဲ့၊
ယဥ္သိုက္၀င္ သည္ေမႏွင့္ရယ္၊
ငါးဆင့္သမိုင္း။ ။
(ဦးပုညေရး - သစၥာတုိင္ ေဒြးခ်ိဳး)

လြမ္းစရာေနာ္၊
ရဟႏၱာ ႏွစ္ဆူေပ်ာ္တဲ့၊
ဂူေတာ္ေခ်ာင္နန္း။
စခန္းသန္႔ပါဘိ၊
ပန္းနံ႔ေတြ ထံုၾကဴလို႔၊
မစံုသူ သည္ကိုေရာက္လွ်င္၊
႐ူးေလာက္ ခမန္း ။ ။
(သံေတာ္ဆင့္ ဦးအို ေရး - စစ္ကိုင္းေတာင္႐ိုး ရဟႏၱာဂူဘဲြ႕ ေဒြးခ်ိဳး)

ထပ္စရာ၊
လိပ္ျပာတုံလွလို႔၊
လံုမမွာပန္း။
နန္းရိပ္ေကညႇာ၊
စန္းမိတ္ေငြလႊာသို႔၊
ေျဖမသာ သူရာစီးသည့္ႏွယ္၊
မီးထခမန္း။ ။
(မႏၱေလးေမာင္ဘိုးရင္ ေရး - မွာတမ္းေဒြးခ်ိဳး။ 'ၫွာ' ဆုိၿပီး ဂ႐ုကာရန္နဲ႔ခ်ီထားပါတယ္။ 'စန္းမိတ္ ေငြလႊာသို႔' ဆိုၿပီး တြန္႔ပိုဒ္ တပိုဒ္လဲ ထည့္ထားပါတယ္။)
အေပၚကေဒြးခ်ိဳးေတြက အခံသံုးပိုဒ္၊ အအုပ္ေလးပိုဒ္ ႐ွိပါတယ္။

ပန္းစပယ္၊
နန္းအလယ္ မေပၚခိုက္ဟာမို႔၊
အလိုက္ေတာ္ တန္သင့္႐ံုပ၊
ခံပြင့္ကိုကံုး။
နန္းရေ၀၊
မန္းေျမမွာ စပယ္လိႈင္ေတာ့၊
ခံပန္းခုိင္ ယာယီေ႐ြ႕တယ္၊
ေတာေလ့႐ြာသံုး။ ။
(ဦးစံသူေရး - မယ္ဖဲြ႔ ႏွစ္ဆစ္သျဖန္)

ၫွင္းေဆာ္ညိမ့္လြင္၊
အိမ့္႐ွင္ စည္ေတာ္စံုက၊
သဲအံုေၾကြေစေရာ့ငွာလို႔၊
သာေတာ့သီက်ဴး။
ခ်ိန္ရည္ဆည္း၊
တင့္ရည္းငယ္တည့္ ဆုိးေပအို၊
ဘယ္ၿငိဳးမာန္ႏွင့္ ဖန္မတံု႔တယ္၊
အမၺဳန္႔ထြတ္မွဴး။ ။
(ျမ၀တီမင္းႀကီး ေရး - သျဖန္ ေဒြးခ်ိဳး)
အခုျပထားတဲ့ အေပၚက ေဒြးခ်ိဳးေတြကေတာ့ အခံေလးပိုဒ္၊ အအုပ္ေလးပိုဒ္ ပါ။

၀ဋ္ေၾကြးငယ္တင္၊
လြတ္ေသးမယ္ အုိမထင္ၾကပါႏွင့္၊
ကိုယ္တြင္တရား။
မခ်ိသူ၊
သတိကေလး အႏိုင္မူရ (တြန္႔ပုိဒ္)
၀ိဋဋဴ သာကီသတ္စဥ္က၊
ေစာျမတ္ ကိုယ္ေတာ္တိုင္ပ၊
မကယ္ႏိုင္ သည္စဥ္တံုးရယ္က၊
ထံုးအ႐ွိသား။ ။
(ေတာင္တြင္းႀကီး ဦးေၾကာ့ ေရး - သံေ၀ဂ ႏွစ္ဆစ္သျဖန္)
ဒီ ေဒြးခ်ိဳးကေတာ့ အခံသံုးပိုဒ္၊ အအုပ္ငါးပိုဒ္ မွာ တြန္႔ပိုဒ္ တစ္ပိုဒ္ ထည့္ေရးထားပါတယ္။

မ်က္ထားေတာ္ခ်ိဳ၊
ျမြက္ၾကား အသံဆိုေတာ့ (တြန္႔ပိုဒ္)
ထက္ပြါးပို ဖရဏာဟုန္ႏွင့္၊
သဒၵါ႐ံုဧး။
ထူးျမတ္သမၻာ၊
ဘယ္ဘုန္းမွာ ဘယ္ပတနာေလသိ၊
ဆြယ္စရာ ဇမၺဴလံုးမွာ၊
ႏႈန္းစံဖက္ေ၀း။
(ပပငယ္ေလ ၀င္း၀င္း ... ပတ္ပ်ိဳးမွ သျဖန္ေဒြးခ်ိဳး)
ဒီေဒြးခ်ိဳးသျဖန္မွာေတာ့ ခံပိုဒ္ သံုးပိုဒ္၊ အုပ္ပိုဒ္ေလးပိုဒ္နဲ႔ ခံပိုဒ္မွာ တြန္႔ပိုဒ္ တစ္ပိုဒ္ ထည့္ထားပါတယ္။

ေဒြးခ်ိဳးႀကီး
ေဒြးခ်ိဳးႀကီး ဆိုတာကေတာ့ ေဒြးခ်ိဳးစပ္နည္းအတိုင္း စာလံုးေရမ်ားမ်ား၊ အပိုဒ္ေရမ်ားမ်ား ေရးလိုက္တာ ပါဘဲ။ ဇာတ္ပဲြေတြမွာ ငိုခ်င္း႐ွည္အျဖစ္သံုးရင္ေတာ့ 'ေဒြးခ်ိဳးငုိခ်င္း' လို႔ေခၚတယ္လို႔ သိရပါတယ္။ မင္းတုန္းမင္းလက္ထက္မွာ စၿပီးေပၚလာတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ အခံပိုဒ္ကို ငါးလံုး၊ ေျခာက္လံုး အခ်ီ အခ် ထားပါတယ္။ အအုပ္ပိုဒ္ကို ၆လံုး၊ ၇လံုး အခ်ီ၊ အခ်ထားပါတယ္။ အလယ္ပိုဒ္ေတြမွာ ၈လံုး၊ ၉လံုးအထိ စာလံုးေရ ထားပါတယ္။ အခ်ိဳးတစ္ခ်ိဳးမွာအပိုဒ္ငယ္ေတြက ၅ပိုဒ္၊ ၆ပိုဒ္ေလာက္ထားပါတယ္။ နေဘေတြ၊ တြန္႔ပိုဒ္ေတြ ကိုလည္း သင့္သလိုထည့္ေရးပါတယ္။ ပုပၸါး ဦးေက်ာ္ရင္ေရးတဲ့ ကုသဇာတ္ ေခတ္ေပၚ ေဒြးခ်ိဳးငုိခ်င္း တပုဒ္ကို နမူနာအျဖစ္ ျပလိုက္ပါတယ္။

နာရဏီေ႐ႊပါေနာ္၊
သာကီေဆြ ဆင္း၀ါမက္သူမုိ႔၊
ဟင္းလ်ာခ်က္ကာ အမဲေၾကာ္႐ွာတဲ့အျပင္၊
ပဲြေတာ္စာ အခ်က္အျပဳတ္အေထြေထြနဲ႔၊
ကနက္စမုခ္ေဗြ အသြား။

(ေၾသာ္ ) အတင္းခဲြတဲ့ မယားရယ္ေၾကာင့္၊
ဆင္းရဲေတြမ်ားလိုက္ပါဘိတယ္၊
(ေတာက္ေတာက္-) သနားရယ္ မၫွာတာသမို႔၊
ဖ်ာ တရာႏွစ္ရာ အိုးေတြလဲ လုပ္ခဲ့ေပေပါ့၊
(မယ္ပဘာ့ေရ ...) ငါမဟာရာဇာပါ အမ်ိဳးကလဲ မႏုပ္ပါဘူးကဲြ႔၊
(အမယ္မင္း ...) အ႐ုပ္ဆုိးႀကီးမို႔ အလွအပ မာနမထားလိုက္ပါနဲ႔၊
(မယ္ပဘာရယ္..) မပုပ္မသိုးေသးပါဘူးကြယ့္ ဂဃဏန ရာဇ ရာဇာတပါး။ ။

စကားေျပညႇပ္ေဒြးခ်ိဳးႀကီး
ပထမအခ်ိဳးနဲ႔ ဒုတိယအခ်ိဳးၾကားမွာ လိုခ်င္တဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြကို စကားေျပ၊ စကားေျပလကၤာေတြ ကို ၾကားညႇပ္ၿပီးေရးထားရင္ စကားေျပညႇပ္ေဒြးခ်ိဳးႀကီး လို႔ ေခၚပါတယ္။ စပ္နည္းကေတာ့ ေဒြးခ်ိဳးႀကီး အတိုင္းပါဘဲ။

ဒီေလာက္ဆိုရင္ေတာ့ ေဒြးခ်ိဳးကို ျမင္သာေလာက္ၿပီလို႔ထင္ပါတယ္။ ေဒြးခ်ိဳးၿပီးေတာ့ ႀတိခ်ိဳးကို ဆက္ဖို႔ပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ ႀတိခ်ိဳးမတိုင္ခင္ အလ်ဥ္းသင့္တဲ့အတြက္ သျဖန္ အေၾကာင္းကို ဆက္လိုက္ပါ့မယ္။ သျဖန္ ဆိုတာက မၾကာခဏေတြ႔ရတတ္ၿပီး အခ်ိဳးကဗ်ာစပ္နည္းေတြနဲ႔လဲ အက်ံဳး၀င္တဲ့အတြက္ပါ။