ျမန္မာကဗ်ာဆိုတာ ဂ်ိဳ (ခ်ိဳ)နဲ႔လား (၁၁)

သျဖန္

သျဖန္ဆိုတာ အသံ+အျဖန္ ဆိုတဲ့ ပိုဒ္ေတြကို ေပါင္းထားတာျဖစ္ၿပီး အဓိပၸါယ္ကေတာ့ သီခ်င္း အသံကို ျပန္ေစတတ္ေသာသီခ်င္း၊ ျဖန္ေျဖေသာသီခ်င္း ရယ္လုိ႔ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေတာ့ ေဒြးခ်ိဳးသျဖန္ဆိုတာ မူရင္း ေဒြးခ်ိဳးငယ္သာျဖစ္တယ္လုိ႔ဆိုပါတယ္။ အဲဒီမွာမွ တက္သံ၊ သက္သံ၊ နိမ့္သံ၊ တုိင္သံ ဆိုတဲ့ အသံ(၄)မ်ိဳး နဲ႔ ျပန္႔ေအာင္ 'ျဖန္' ၿပီး၊ အဲဒီ အသံေလးသံကို 'ျဖန္ေျဖ'ၿပီး၊ ဒါမွမဟုတ္ ပတ္ပ်ိဳး စတဲ့ သီခ်င္းႀကီးေတြကို ဆိုအၿပီးမွာ အသံကို သံမွန္ကို 'ျပန္'ေရာက္ေအာင္လုပ္ဖို႔ စပ္ဆိုထားတာလို႔ဆုိပါတယ္။ ပတ္ပ်ိဳးလို သီခ်င္းႀကီးေတြေပၚလာမွ ပညာ႐ွိေတြက ဒီနာမည္ကို မွည့္ေခၚခဲ့ဟန္တူတယ္လို႔ ဆုိပါတယ္။ ဒီေတာ့ သျဖန္ ဆိုတာဟာ သီခ်င္းသံကို အစဲြျပဳၿပီး ေခၚထားတဲ့အမည္ျဖစ္ၿပီး ေဒြးခ်ိဳးတို႔၊ ေဒြးဆစ္တုိ႔ ဆိုတာကေတာ့ အဆစ္အပိုင္း၊ အခ်ိဳး (အပိုဒ္) ေတြကို အစဲြျပဳၿပီး ေခၚထားတဲ့အမည္ျဖစ္တယ္ လို႔ ဆုိပါတယ္။ ေဒြးခ်ိဳး သျဖန္၊ ႏွစ္ဆစ္ခ်ိဳးသျဖန္ ဆိုၿပီးလဲ ေခၚၾကပါတယ္။ ေဒြးခ်ိဳး၊ ေလးခ်ိဳး ေတြရဲ့ အစပ္မ်ိဳးျဖစ္ၿပီး ပတ္ပ်ိဳးအခ်မွာ အဆိုမ်ားပါတယ္။ စည္းကိုက္၊ ၀ါးကိုက္ ဆိုင္း၀ိုင္းနဲ႔ ဆုိရတယ္လို႔ သိရပါတယ္။ သျဖန္ေတြကိုဆိုတဲ့အခါ ငါးေပါက္သံ (Key F Major) နဲ႔ ဆိုရတယ္လို႔ မွတ္သားထားမိ ပါတယ္။ သျဖန္အမ်ိဳးအစားေတြကေတာ့ ...
(၁) သံေထာက္သျဖန္
(၂) ခြန္းေထာက္သျဖန္
(၃) ကြန္းေထာက္သျဖန္
(၄) ေရလားသျဖန္
(၅) ေရခင္းသျဖန္
(၆) ပုလဲေပါက္သျဖန္ ဆိုၿပီး ႐ွိပါတယ္။

သံေထာက္သျဖန္ဆိုတာ အသံ(၄) သံတို႔ကို တစ္ေထာက္၊ ႏွစ္ေထာက္နားၿပီး ႐ြတ္ဆိုရတဲ့ သျဖန္မ်ိဳးကို ေခၚပါတယ္။
ခြန္းေထာက္ဆိုတာကေတာ့ သီခ်င္းႀကီး၊ ျပဇာတ္စကားတို႔ရဲ့ၾကားမွာ ႏႈတ္ခြန္းနဲ႔ေထာက္ျပန္ၿပီး ေျပာဆို ေမးျမန္းရတဲ့ သျဖန္မ်ိဳးကို ဆိုလိုပါတယ္။ ခြန္းေထာက္သျဖန္ကို ပုလဲေပါက္သံ (Lydian Mode) နဲ႔ ဆိုရတယ္လို႔ မဟာဂီတ ဦးၿပံဳးခ်ိဳရဲ့ မဟာဂီတေပါင္းခ်ဳပ္မွာ 'သျဖန္ငါးေပါက္၊ ခြန္းေထာက္ပုလဲ ဆို႐ိုးတည္း' လို႔ေရးသားထားတာ ကို ေထာက္ၿပီး ေျပာၾကပါတယ္။
ကြန္းေထာက္ဆိုတာ ဘုရင္ေတြယာယီတဲနန္းမွာ ခဏနားခိုက္ သီဆုိေဖ်ာ္ေျဖရတဲ့ ေဒြးခ်ိဳးကို 'ကြန္းေထာက္သျဖန္' လို႔ေခၚပါတယ္။ ဘုရင္ေတြရဲ့နန္းေတာ္ကို 'ကြန္း' လို႔အရင္ေ႐ွးေခတ္ကေခၚပါတယ္။ နတ္နန္းကို နတ္ကြန္းလို႔ေခၚသလိုမ်ိဳးပါ။ ဘုရင္ေတြ တိုင္းခန္းလွည့္လည္ရာက ခဏနားခိုစခန္းခ်တာကို 'ေထာက္' တယ္လို႔ေခၚပါတယ္။ ခဏ တစခန္းေထာက္တဲ့သေဘာလို႔ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာ ေဖၚျပ ထားပါတယ္။ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္းထဲမွာကေတာ့ ဇာတ္ပြဲသဘင္ေတြမွာ မင္းသား၊ မင္းသမီးေတြ ခရီး လွည့္လည္သြားၾကရင္း ယာယီတဲနန္းဘံုကြန္းေဆာက္ၿပီးရပ္နားတာကို 'ကြန္းေထာက္နားတယ္'၊ 'ကြန္းေထာက္ခ်တယ္' လို႔ေခၚေၾကာင္းနဲ႔ အဲဒီအခါမွာ ႐ြတ္ဆိုၾကတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြျဖစ္တယ္လို႔ ျမန္မာစာၫြန္႔ေပါင္းက်မ္းကို ကိုးကားၿပီးဆိုထားပါတယ္။ ပညာ၀န္ေထာက္ဦးဖိုးစိန္ရဲ့အလိုအရကေတာ့ 'အဲဒီအခါမ်ိဳးမွာ ၿမိဳင္ထကိုျဖစ္ေစ၊ လြမ္းခ်င္းကိုျဖစ္ေစ ဆိုၿပီးမွ သျဖန္ကို ဆက္လက္၍ဆိုၾက၏။ ၄င္း သျဖန္မွာလည္း ထိုၿမိဳင္ထ၊ လြမ္းခ်င္းတို႔၏ အခ်သာျဖစ္၍ ကြန္းေထာက္ျခင္း၊ စခန္းခ်ျခင္းႏွင့္ ဘာမွ မဆိုင္ခဲ့ပါ။ မင္းသားကို ႏႈတ္ေထာက္္၍ေလ်ာက္တင္ရေသာ သျဖန္၊ သို႔မဟုတ္ ႏႈတ္ခြန္းေထာက္၍ ဆိုရေသာ သျဖန္သာျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ''ခြန္းေထာက္သျဖန္'' ဟုသာေခၚဆုိထိုက္၏။ ကြန္းေထာက္သျဖန္ ဟုေခၚဆိုၾကသည္မွာ အမွားသာျဖစ္၏' လုိ႔ ေရးခဲ့ဘူးပါတယ္။
ေရလားသျဖန္ဆိုတာ ျမစ္ေခ်ာင္းအင္းအိုင္ေတြမွာ ေရကစား၊ သြားလာၾကတဲ့အေၾကာင္းေတြကို စပ္ဆိုၾက တဲ့ သျဖန္မ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။
ေရခင္းသျဖန္ဆိုတာလည္း ေရျပင္ေပၚမွာ တပ္ခင္းၿပီး ေပ်ာ္ပါးစံစားတဲ့အေၾကာင္းကို ဖဲြ႔ဆိုထားတဲ့ သျဖန္ ျဖစ္ပါတယ္။
ပုလဲေပါက္ သျဖန္ဆိုတာကေတာ့ ခြန္းေထာက္သျဖန္ကိုဘဲ ပုလဲေပါက္အသံနဲ႔ဆိုတဲ့အခါ အသံကို လိုက္ၿပီး ေခၚတဲ့အမည္ လို႔ဆုိပါတယ္။
တခ်ိဳ႕ကေတာ့လည္း ေဒြးခ်ိဳးငိုခ်င္းသျဖန္ ဆိုၿပီး အျပည့္အစံုေခၚပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ေဒြးခ်ိဳးဆိုတာ စပ္နည္းအခ်ိဳး၊ ငိုခ်င္း ဆိုတာက အေၾကာင္းအရာ၊ သျဖန္ ဆိုတာက သီဆိုသံကို ဆိုလိုရင္းသာျဖစ္ၿပီး တကယ္ကေတာ့ ေဒြးခ်ိဳး ႐ိုး႐ိုးဘဲျဖစ္ပါတယ္လို႔ ေဖၚျပထားျပန္ပါတယ္။
သျဖန္ေတြကို ဖဲြ႔ဆိုတဲ့အေၾကာင္းအရာအလိုက္သာမက စပ္နည္းနဲ႔ အနက္ ကိုလိုက္ၿပီးလဲ အမည္ေပး ေလ့႐ွိပါတယ္။ ေဒြးခ်ိဳးကိုဘဲေရး႐ိုးေရးစဥ္ထက္ အပိုဒ္ေရနဲနဲပိုမ်ား၊ အကၡရာနည္းနည္းပိုမ်ားၿပီး စပ္ထား ရင္ ေဒြးခ်ိဳးသျဖန္ျဖစ္ႏိုင္တယ္လို႔ ဆုိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေဒြးခ်ိဳးႀကီး ေလာက္ေတာ့ မ႐ွည္၊ မမ်ားရဘူး လို႔လဲ ေျပာထားပါတယ္။ နမူနာ ေဒြးခ်ိဳးသျဖန္ တပုဒ္ ထည့္ေရးေပးလိုက္ပါတယ္။

အေျခငယ္တယ္၊
ငေရသယ္ တသိရ္ေမြ႔ပါတဲ့၊
အိမ္ေ႐ွ႕ကိုအမွန္ရရင္ဘဲ၊
ဉာဏ္ကတနဲ။ ။
ေက်းဇူးသွ်င္၊
ေရးမႈကိုေျမွာ္မျမင္လို႔၊
မိုက္ဉာဏ္၀င္ နင္တန္ခ်က္ကိုလ၊
ကမၻာဘာ စဥ္အဆက္မွာဟယ္
(အမယ္ေလး) ထံုးပ်က္ႏိုင္ဘဲ။ ။

ျမ၀တီမင္းႀကီး ေရး - အီေနာင္ဇာတ္မွ ေဒြးခ်ိဳးသျဖန္
အို ႐ႈေမာဖြယ္ ထားေကသြယ္၊
သည္၀ယ္ပံုသုိ႔ မႀကံေလေသး။
ျဖဴ၀န္းငယ္ရာၿပိဳင္သည္၊
ညာပင္တိုင္ ေ႐ႊေဗြျမင့္ငယ္ကို၊
ျပန္ခြင့္ကေႏွး။

အထူးမွတ္သားဖို႔ကေတာ့ ေဒြးခ်ိဳး၊ ႀတိခ်ိဳး၊ ေလးခ်ိဳးတိုင္းဟာ သျဖန္ျဖစ္ႏိုင္ေပမယ့္၊ သျဖန္တိုင္းကေတာ့ ေဒြးခ်ိဳး၊ ေလးခ်ိဳး မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ ပံုစံအေနနဲ႔ အေနာက္နန္းမေတာ္ မျမကေလး ေရးတဲ့ ရွစ္စံု႐ြက္ၾကာ ပတ္ပ်ိဳးမွာ -

သနားမၾကင္ရက္ကယ္မို႔၊
သူ႔ထြက္ဖန္ရာဆယ္၊
ေရးေႏွာင့္အခ်ယ္။
အုိဘယ္ခါေန႔ငယ္မွ၊
ကိုယ္ေတြ႔သည္ ပူနယ္က၊
ေအးလြယ္သည္မွန္း။
ဆုိၿပီး ခ်ထားတာဟာ ေဒြးခ်ိဳးမဟုတ္ေပမယ့္ သီဆိုသံက သျဖန္သံ (ငါးေပါက္သံ) နဲ႔ဆိုတဲ့အတြက္ သျဖန္လို႔ပဲ မွတ္ယူ ရတယ္လို႔ ဆုိပါတယ္။
သျဖန္ၿပီးေတာ့ အခ်ိဳးကဗ်ာေတြထဲက ႀတိခ်ိဳးအေၾကာင္းကို ဆက္ပါမယ္ ...